Prologus

  ΠΡόκειται μὲν τοῖς ἀνθρώποις καὶ ἐκ φύσεως οἰκεῖόν τι διδασκαλεῖον πρὸς τὴν τῶν ἀρετῶν κατόρθωσιν, διδάσκον ἐκεῖνα ποιεῖν τῷ πλησίον, ἅπερ αὐτὸς πάσχειν παρ᾽ ἑτέρου βούλεται, ἐκεῖνας τε ἀποπληροῦν τῷ εὐεργέτῃ Θεῷ τὰς εὐχαριστίας, ἅπερ καὶ αὐτὸς παρὰ τῶν εὐεργετουμένων ἀπαιτεῖ. Πρόκειται δὲ καὶ ἐκ τῶν θείων γραφῶν διδασκαλεῖαι παμπληθεῖς καὶ πράξεις ἀνδρῶν μακαρίων καὶ ἀοιδίμων, οἷον εἰκόνες τινὲς ἔμψυχοι πρὸς μίμησιν τῶν ἀγαθῶν κατορθωμάτων τοῖς βουλουμένοις ἕπεσθαι ταῖς αὐτῶν ἀρεταῖς. Οὐδὲν οὖν ἧττον προεθέμην, προσθῆναι ταῖς ἀρχαίων ἀνδρῶν ἐγγράφοις ἀνδραγαθίαις καὶ τὰ νῦν ἐν τοῖς καιροῖς ἡμῶν κατορθωθέντα, πρὸς εὐεργεσίαν μὲν τῶν ἀκουόντων, ἐπιστροφὴν δὲ τῶν φασκόντων, μὴ δύνασθαι μὲν τοιαῦτα κατορθοῦσθαι, οἶα ἐν τοῖς παλαιοῖς χρόνοις, ἵνα γνῶσι πάντες πῶς οὖτε χρόνος, οὖτε καιρῶν δυσχέρειαι, οὖτε ἀναστροφὴ ἀπηγορευμένου βίου, ἐμπόδιον γίνεται πρὸς κατόρθωσιν τῶν ἀγαθῶν ἔργων. Ἐὰν θέλῃ τις πρῶτον τῷ φυσικῷ λόγῳ ἑπόμενος, ἔτι καὶ ταῖς διδασκαλίαις τῶν προειρημένων ὁσίων πατρῶν ἀκολουθεῖν, ῥαδίαν εὑρήσει ὁδὸν τῆς ἐναρέτου πολιτείας. Οἷοι εἰσὶν, καὶ οἱ νῦν ἡμῖν προκείμενοι πρὸς διήγησιν ἄνδρες, ὧν καὶ τὸν ἐξ ἁρχῆς βίον ἀναγράψῳ, καί τὸν τοῦ τέλους ἔπαινον ἐκ τῶν παρ᾽ αὐτοῖς ἔργων ἐπιδείξω.

CAPUT I.

S. Eustathius mirabili Salvatoris inter cornua cervi apparitione
vocatur ad fidem, baptizatur cum Uxore ac Filiis, ad egestatem
redigitur, & profugus Uxorem & Filios amittit.

   ἘΝ ταῖς ἡμέραις τῆς βασιλείας Τραἳανοῦ, τῆς εἰδωλολατρείας κρατούσης, προήχθη παρὰ τοῦ βασιλέως στρατηλάτης, ὀνόματι Πλακίδας, γένους τοῦ κατὰ σάρκα ἐπιδόξου, πλούσιος σφόδρα, ὑπερβάλλων πάντας τοὺς ἐνδόξους ἔν τε κτήμασι καὶ χρυσίῳ καὶ ἀργυρίῳ καὶ ἀνδραπόδοις, καὶ τῇ λοιπῇ περιουσίᾳ; ἕλλην μὲν οὖν ὑπῆρχεν καὶ αὐτὸς τὴν θρησκείαν. Τοῖς δὲ ἐργοῖς τῆς δικαιοσύνης παντοίως ἐκεκόσμητο, ἀντιλαμβανόμενος τῶν καταπονουμενῶν, συνηγορῶν τοῖς ἀδικουμένοις καὶ πολλοὺς ἐκ τῶν δικαστηρίων χρήμασιν ἀνακαλούμενος, γυμνητεύουσι περιβόλαια χαριζόμενος, πεινώντας διατρέφων, καὶ ἁπαξαπλῶς, πᾶσι τοῖς ἐπιδεομένοις τὰ κατὰ τὸν βίον οἰκονομῶν, νέος τις Κορνήλιος ἐν τοῖς καιροῖς ἀνεφαίνετο. Εἶχε δὲ Γυναῖκα καὶ αὐτὴν μὲν τῆς τῶν εἰδώλων θρησκείας ἐπάρχουσαν, ὁμοιότροπον δὲ τῆς ἀγαθῆς αὐτου γνώμης. Τίκτονται οὖν αὐτοῖς Παῖδες δύο, οὓς ἀνέτρεφον ὁμοίους τῆς ἑαυτῶν προαιρέσεως· ἦν δὲ τοσοῦτον περιφανὴς ὁ ἀνὴρ καὶ διαβόητος ἐπὶ ταῖς εὐπραγίαις καὶ δυναστείαις, ὡς καὶ αὐτοὺς τοὺς βαρβάρους ἐκ τοῦ ὀνόματος μόνον φοβεῖσθαι αὐτὸν, πολεμικώτατον ὄντα καὶ δεξιᾷ τύχῃ ἐν πᾶσιν εὐδοκιμοῦντα. Ἦν δὲ καὶ περὶ τὴν θῆραν σπουδαῖος κατὰ πᾶσαν ἡμέραν ἡδέως κυνηγῶν. Ἀλλ᾽ ὁ φιλάνθρωπος καὶ ἀγαθός Θεὸς, ὅ πάντοτε καὶ πανταχοῦ τοὺς ἑαυτοῦ ἀξίους προσκαλούμενος, οὐ περεῖδεν τούτου τὰς εὐποιίας, οὐδὲ ἠθέλησεν τὴν ἀγαθὴν αὐτου καὶ ἀξίαν Θεοῦ γνώμην ἄμισθον εἶναι ἤ ἐγκαταλειφθῆναι σκότει τῆς εἰδωλολατρείας, κατὰ τὸ γεγραμμένον, ὅτι ἐν παντὶ ἔθνει ὁ φοβούμενος αὐτὸν καὶ ἐργαζόμενος δικαιοσύνην δεκτὸς αὐτῷ ἐστιν, ἔφθασεν δὲ καὶ εἰς τοῦτον τοῖς Χρηστοῖς αὐτοῦ σπλάγχνοις καὶ σώζειν αὐτὸν βούλεται τρόπῳ τοιῶδε.
   [3] Ἐξελθόντος αὐτοῦ μιᾷ τῶν ἡμέρων ἐπὶ τὰ ὅρη θηρεῦσαι μετὰ τοῦ στρατοπέδου πάσης τῆς θεραπείας αὐτοῦ κατὰ τὸ σύνηθες, ὤφθη αὐτῷ ἀγέλη ἐλάφων βοσκομένη, καὶ διαστήσας κατὰ τὸ σύνηθες τὸν στράτον, ἐποιήσατο τὴν κατὰ αὐτῶν δίωξιν…περὶ δὲ τὴν σύλληψιν τῶν ἐλάφων, ὑπερμεγεθέστατος πάσης τῆς ἀγέλης καὶ εὐειδέστερος, ὅστις ἀποσπασθεὶς ἀπὸ τῆς ἀγέλης, ὥρμησε κατὰ τοῦ κρήμνου ἐν δασυτέροις τόποις τῆς ὕλης, καὶ δυσβάτοις χωρίοις· ὅν θεασάμενος ὁ Πλακίδας καὶ ἐπιθυμήσας συλλάβεσθαι αὐτὸν, καταλιπὼν πάντας, μετ᾽ ὀλίγων στρατιωτῶν κατεδίωκεν. Ἀτονισάντων δὲ πάντων τῶν συνόντων αὐτῷ, μόνος προσεκαρτέρει τῇ διώξει. Κατὰ πρόνοιαν δὲ τοῦ Θεοῦ μήτε τοῦ ἵππου αὐτοῦ ἀτονήσαντος, μήτε δὲ αὐτοῦ πρὸς τὴν δυσχέρειαν τοῦ τόπου ἀποκνήσαντος, ἐπὶ πολὺ δὲ καταδιώκων, μάκραν εὑρέθη τοῦ στρατοπέδου αὐτοῦ, ὁ δὲ ἔλαφος ἐκεῖνος καταλαβὼν ἀκρώρειαν πέτρας ὑψηλοτάτης ἔστη ἐπάνω αὐτῆς. Φθάσας δὲ πλησίον ὁ Στρατηλάτης, μηδενὸς συνόντος αὐτῷ, ἔστηκεν περισκοπῶν πάντοθεν ποίῳ τρόπῳ ἐπιλάβηται τοῦ ἐλάφου. Ὁ δὲ πάνσοφος καὶ οἰκτίρμων Θεὸς, ὁ παντοίας ὁδοὺς πρὸς σωτηρίαν ἀνθρώπων ἐπινοῶν, ἀντιθηρεύει τοῦτον ἐν τῇ θήρᾳ, οὐχ ὡς Κορνήλιον διὰ τοῦ Πέτρου, ἀλλ᾽ ὡς Παῦλον διώκοντα διὰ τῆς ἰδίας ἐπιφανείας. Ἐπὶ πολὺ δὲ ἑστῶτος τοῦ Πλακίδα, καὶ ἀτενίζοντος μὲν εἰς τὸν ἔλαφον, θαυμάζοντος δὲ αὐτοῦ τὸ μέγεθος, καὶ ἀμηχανοῦντος ποίῳ τρόπῳ ἐπιλάβηται τοῦ ἑλάφου, δείκνυσιν ὁ Κύριος τεράστιον τοιοῦτον, οὐκ ἀπεικὸς οὐδὲ ὑπερβαῖνον τῆς αὐτοῦ δυνάμεως τὸ μέγεθος· ἀλλ᾽ ὥσπερ ἐπὶ τῷ Βαλαὰμ, λόγον ἐνθεὶς τῇ ὄνῳ, ἠλέγξεν αὐτοῦ τὴν ἄνοιαν, οὕτως καὶ ἐνταῦθα δείκνυσι τοῦτον ἐπὶ μὲν τῶν κεράτων τοῦ ἐλάφου τὸν τύπον τοῦ τιμίου σταυροῦ ὑπὲρ τὴν λαμπρότητα τοῦ ἡλίου λάμποντα, μέσον δὲ τῶν κεράτων τὴν εἰκόνα τοῦ θεοφόρου σώματος, ἥν διὰ τὴν σωτηρίαν ἡμῶν ἀναλαβεῖν κατεδέξατο, καὶ φωνὴν ἀνθρωπίνην ἐνθεὶς τῷ ἐλάφῳ, προσκαλεῖται αὐτὸν, λέγων·         [4] Ὦ Πλακίδα τί με διώκεις; ἴδου ἕνεκέν σου παρείμι ἐν τῷ ζώῳ τούτῳ ὀφτῆναι σοι. Ἐγώ εἰμι Ιησοῦς ὅ Χριστὸς, ὅν ἀγνοῶν σέβῃ· αἱ γὰρ εὐποιΐαι καὶ ἐλεημοσύναι σου, ἅς ποιεῖς εἰς τοὺς δεομένους παρεστήκασιν ἐνώπιόν μου, καὶ ἦλθον ἐμφανῆσαι σοι ἐμαυτὸν, καὶ ἀποκαταστῆσαι διὰ τοῦ ἐλάφου τούτου καὶ ἀντιζωγρεῦσαί σε καὶ συσχεῖν τοῖς δικτύοις τῆς φιλανθρωπίας μου· οὐ γάρ ἐστιν δίκαιον, τὸν ἐμοὶ προσφιλῆ διὰ τῶν ἀγαθῶν ἔργων, δουλεύειν δαίμοσιν ἀκαθάρτοις καὶ εἰδώλοις νεκροῖς καὶ κωφοῖς καὶ ἀναισθήτοις· διὰ τοὔτο ἦλθον ἐπὶ τῆς γῆς ἐν τῳ εἴδει, ὅ νῦν ὁρᾶς με, σῶσαι θέλων τὸ τῶν ἀνθρώπων  γένος. Ταῦτα ἀκούσας ὁ στρατηλάτης Πλακίδας, καὶ ἔμφοβος γενόμενος, ἔπεσεν ἀπὸ τοῦ ἵππου ἐπὶ τὴν γῆν. Ὥρας δὲ διελθούσης, εἰς ἑαυτὸν ἐλθὼν ἀνέστη, ἀκριβέστερον ἰδεῖν βουλόμενος, τὸ ὀφθὲν αὐτῷ θέαμα καὶ φησὶ· τίς ἡ φωνὴ, ἥν ἀκούω; ἀποκάλυψόν μοι ὁ λαλῶν, ἵνα πιστεύσω εἰς σέ. Καὶ λέγει πρὸς αὐτὸν ὁ Κύριος· Σύνες  Πλακίδα. Ἐγώ εἰμι Ἰησοῦς Χριστὸς, ὁ τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν ἐκ μὴ ὄντων συστησάμενος, ὁ τὴν ἀδιάκριτον ὕλην διακρίνας, ὁ τὸ φῶς ἀναδείξας, καὶ τὸ σκότος διαχωρίσας. Ἐγώ εἰμι, ὁ τὸν ἥλιον εἰς φῶς τῆς ἡμέρας κατασκευάσας καὶ τὴν σελήνην σὺν τοἰς ἄστροις εἰς φαῦσιν τῆς νυκτός τάξας. Ἐγώ εἰμι, ὁ καιροὺς καὶ χρόνους καὶ ἡμέρας καὶ ἑνιαυτοὺς συστησάμενος. Ἐγώ εἰμι, ὁ καὶ τὸν ἄνθρωπον ἐκ γῆς διαπλάσας, ὁ διὰ τὴν σωτηρίαν τοῦ γένους τῶν ἀνθρώπων ἐπὶ γῆς φανεὶς ἐν σαρκὶ, ὁ σταυρωθεὶς καὶ ταφεὶς καὶ τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ ἑγερθείς. Ταῦτα ἀκούσας ὁ στρατηλάτης Πλακίδας προσέπεσε πάλιν ἐπὶ τὴν γῆν, λέγων· Πιστεύω εἰς σὲ, Κύριε, ὅτι σύ εἶ, ὁ ποιητὴς τῶν ἁπάντων, καὶ ἐπιστροφεὺς τῶν πεπλανημένων, καὶ ἀνορθωτὴς τῶν πεπτωκότων, καὶ ζωοποιὸς τῶν τεθανατωμένων. Λέγει πρὸς αὐτὸν ὁ Κύριος· Εἰ πιστεύεις εἰς ἐμὲ, ἄπελθε εἰς τὴν πόλιν καὶ πρόσελθε τῷ ἱερεῖ τῶν Χριστιανῶν, καὶ ζήτησον παρ᾽ αὐτοῦ τὴν διὰ τοῦ βαπτίσματος χάριν.
   [5] Λέγει ὁ Πλακίδας· Κελεύεις ἀπαγγείλω ταῦτα τῇ Γυναικί μου καὶ τοῖς Τέκνοις μου, ὅπως καὶ αὐτοὶ πιστεύσωσιν εἰς σέ; Λέγει πρὸς αὐτὸν ὁ Κύριος. Ἀπάγγειλον αὐτοῖς, καὶ δεξάμενοι τὴν ἐν Χριστῷ σφραγίδα διὰ τοῦ βαπτίσματος καθαρισθήσεσθε ἀπὸ τῶν μολυσμάτων τῶν ἁμαρτιῶν ὑμῶν, καὶ ἐλθὲ ἐνθάδε, καὶ ὀφθήσομαί σοι, καὶ ὑποδείξομαί σοι τὰ μέλλοντα, καὶ φανερώσω ὑμεῖν τὰ τῆς σωτηρίας μυστήρια. Καταβὰς δὲ ὁ στρατηλάτης Πλακίδας, ὀψίας λοιπὸν ἤδη γενομένης, ἤρξατο διηγεῖσθαι τῇ Γυναικὶ αὐτοῦ τὰ μεγάλα θαυμάσια τοῦ Χριστοῦ, ἅ ἑώρακεν. Ὡς δὲ συνετέλεσεν ἐξηγούμενος τὴν ὅρασιν καὶ τὰ λαληθέντα αὐτῷ διὰ τῆς ὀπτασίας, ἀνεβόησεν ἡ Γυνὴ αὐτοῦ, λέγουσα· Ὦ Κύριέ μου, τὸν ἐσταυρωμένον ἑώρακας, ὃν οἱ Χριστιανοὶ σέβονται· αὐτὸς γάρ ἐστιν ὁ μόνος ἀληθινὸς Θεὸς, ὁ διὰ τοιούτων σημείων προσκαλούμενος τοὺς πιστεύοντας εἰς αὐτόν· καὶ ἐπὶ πλεῖον ἀναβοήσασα ἔλεγεν. Ἐλέησόν με, Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, καὶ τὰ δύο μου Νήπια. Καὶ λέγει τῷ Ἀνδρὶ· Ἐν τῇ παρελθούσῃ νυκτὶ ἐθεασάμην κἀγὼ αὐτὸν λέγοντά μοι· Αὔριον σὺ καὶ ὁ Ἀνήρ σου καὶ τὰ Τἐκνα ὑμῶν ἐλεύσεσθε πρός με, καὶ γνώσεσθε, ὅτι ἐγώ εἰμι Ἰησοῦς Χριστός. Ἐβουλήθη οὖν ἐν τοιούτῳ σχήματι καὶ τῷ παραδόξῳ θεάματι διὰ τοῦ ἐλάφου σοι ὀφθήναι, ἵνα θαυμάσας τὴν δύναμιν αὐτοῦ πιστεῦσῃς εἰς αὐτὸν. Δεῦρο οὖν ἐν τῇ νυκτὶ ταύτῃ προσέλθωμεν καὶ τύχωμεν τοῦ βαπτίσματος τῶν Χριστιανῶν, διὰ τούτου γὰρ οἰκειοῦνται αὐτῷ οἱ πιστεύοντες εἰς αὐτὸν. Λέγει πρὸς αὐτὴν ὁ Πλακίδας· Τοῦτο γὰρ καὶ εἶπεν μοι ὁ ὀφθείς μοι. Μεσούσης δὲ νυκτὸς λαθραίως λαβόντες τὰ δύο Νήπια καὶ ὀλίγους τῶν οἰκετῶν προσῆλθον τῷ ἱερεῖ.
   [6] Κατ᾽ ἰδίαν γενόμενοι καταλιπόντες ἔξω τοὺς οἰκέτας καὶ ἀνήγγειλαν τῷ ἱερεῖ πᾶσαν τὴν γενομένην αὐτοῖς ὀπτασίαν, καὶ ὁμολογήσαντες πιστεύειν ἐπὶ τὸν Κύριον Ἰησοῦν Χριστὸν, παρεκάλεσαν αὐτὸν δοῦναι αῦτοῖς τὴν ἐν Χριστῷ σφραγίδα διὰ τοῦ βαπτίσματος. Ὁ δὲ περιχαρὴς γενόμενος καὶ δοξάσας τὸν Κύριον Ἰησοῦν Χριστὸν, τὸν θέλοντα πάντας ἀνθρώπους σωθῆναι καὶ εἰς ἐπίγνωσιν ἀληθείας ἐλθεῖν, λαβὼν κατήχησεν αὐτοὺς, ἐκθέμενος αὐτοῖς τὸ μηστήριον τῆς πίστεως, καὶ ἐβάπτισεν αὐτοὺς εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς, καὶ τοῦ Υιοῦ, καὶ τοῦ ἁγίου Πνεύματος. Τὸν μὲν Πλακίδαν ὀνομάσας Εὐστάθιον, τὴν δὲ Γυναῖκα αὐτοῦ Τατιανὴν μετονομάσας Θεοπίστην, τὰ δὲ Τέκνα αὐτοῦ, τὸν μὲν πρωτοτοκόν ὀνομάσας Αγάπιον, τὸν δὲ ἕτερον ὀνομάσας Θεόπιστον. Καὶ μετέδωκεν αὐτοῖς τοῦ ἁγίου σώματος καὶ τοῦ τιμίου αἵματος τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, καὶ ἀπέλυσεν αὐτοὺς, εἰπὼν· Ὁ Θεὸς καὶ ὁ Χριστὸς ἔστω μεθ᾽ ὑμῶν, καὶ χαρίσεται ὑμῖν τὴν αὐτοῦ βασιλείαν· ἔγνων γὰρ ὅτι χεὶρ Κυρίου ἐφ ὑμᾶς ἐστιν. Ὑμεῖς δὲ ὅταν αὐλίζησθε ἐν παραδείσῳ τῆς τρυφῆς μνησθήτε τῆς ψυχῆς ἐμου Ἰωάνου; ναὶ παρακαλῶ ὑμᾶς. Πρωΐας δὲ γενομένης, λαβὼν ὁ Εὐστάθιος ὀλίγους ἱπποῦς μεθ᾽ ἑαυτοῦ, ἀνῆλθεν εἰς τὸ ὅρος, καὶ ἐγγίσας γενὀμενος τοῦ τόπου, ἐν ᾦ τὴν ὀπτασίαν ἑώρακεν, ἀπέστειλεν τοῦς στρατιώτας αὐτοῦ, ὡς ἐν προφάσει δῆθεν ἐκζητῆσαι θήραμα, καὶ μόνος ἀπομείνας μικρὸν, προσῆλθεν ᾧ ἔδει αὐτὸν ἐγγίσαι τόπῳ. Καὶ ὁρᾶ τὸν τόπον τῆς δειχθείσης αὐτῷ ὀπτασίας τὸ πρότερον, καὶ πεσὼν ἐπὶ πρόσωπον ἐβόα λέγων·
   [7] Δέομαί σου Κύριε Ἰησοῦ Χριστὲ, ἔγνωκα, ὅτι σὺ εἶ ὁ Χριστὸς ὁ υἱὸς τοῦ Θεοῦ τοῦ ζῶντος, καὶ πιστεύω εἰς Πατέρα καὶ Υἱὸν καὶ ἅγιον Πνεῦμα, καὶ νῦν ἥκω δεόμενος τῆς ἀχράντου σου θεότητος, ὅπως γνωρίσῃς μοι ἅπερ ἐπηγγείλω. Καὶ λέγει πρὸς αὐτὸν ὁ Κύριος· Μακάριος εἶ Ευστάθιε, δεξάμενος τὸ λουτρὸν τῆς χάριτός μου, καὶ ἐπαμφιασάμενος τὴν ἀθανασίαν. Νῦν οὖν νενίκηκας τὸν πονηρὸν, νῦν ἐπάτησας τὸν ἀπατήσαντά σε, νῦν ἀπεδύσω τὸν φθαρτὸν ἄνθρωπον καὶ ἐνεδύσω τὸν ἄφθαρτον, τὸν διαμένοντα εἰς αἰῶνα αἰῶνος· νῦν τῆς πίστεως σου δειχθήσεται τὸ ἔργον, ἐπειδήπερ φθόνῳ κεκίνηται κατὰ σου ὁ διάβολος, διότι ἐγκατέλιπες αὐτὸν, καὶ σπουδάζει πᾶσαν ἐπίνοιαν κατὰ σοῦ κινῆσαι, δεῖ σε τινὰ πειρασμὸν ὑπενεγκεῖν, ὃν ἐὰν ὑπενέγκῃς, κομίζῃ τὸν στέφανον τὸν νίκης. Ἰδοὺ ὑψώθης ἕως τοῦ νῦν ἐν ταῖς πραγματείαις τοῦ βίου τούτου τοῦ προσκαίρου· δεῖ οὖν ταπεινωθῆναι σε ἀπὸ τοῦ ὕψους τοῦ ματαίου τούτου, αὖθις πάλιν ὑψωθῆναι σε ἐν τῷ πνευματικῷ πλούτῳ. Μὴ οὖν δειλανδρήσῃς, μὴ δὲ ἀπίδῃς πρὸς τὴν ὑπάρξασαν κοσμικὴν δόξαν, ἀλλ᾽ ὥσπερ πολεμῶν ἀνθρώποις ἀριστεύων ἐφαίνου, βασιλεῖ ἀρέσαι σπουδάζων τῷ ἐπιγείῳ, οὕτως καὶ κατὰ τοῦ διαβόλου ἀνδραγασθῆσαι σπούδασον, ἐμοὶ τῷ ἀθανάτῳ βασιλεῖ τὴν πίστιν φυλάττων· δεί γὰρ καὶ ἐν τοῖς καιροῖς τουτοῖς ἄλλον Ἰώβ ἀναδειχθῆναί σε νέον ἐν τοῖς πειρασμοῖς καὶ νικητήν τοῦ διαβόλου αναφανῆναί σε. Ὅρα οὗν μήπως ἐν τῇ καρδίᾳ σου λογισμός τις δυσφημίας ἀνάβῃ, ὅταν γὰρ ταπεινωθῇς, ἐλεύσομαι πρός σε, καὶ πάλιν ἀποκαταστήσω σε ἐν τῇ προτέρᾳ σου δόξῃ. Καὶ ταῦτα εἰπών ὁ Κύριος, ἀνῆλθεν εἰς τούς οὐρανοὺς, λέγων τῷ Εὐσταθίῳ· Νῦν βούλει δέξασθαι τὸν προκείμενόν σοι πειρασμὸν, ἢ ἐπι ἐσχάτων τῶν ἡμερῶν;
   [8] Λέγει ὁ Εὐστάθιος· Δέομαί σου Κύριε, εἰ οὔκ ἐστιν παρελθεῖν τὰ ὁρισμένα ἐφ᾽ ἡμῶν, νῦν μᾶλλον δέξασθαι ἡμᾶς τὸν πειρασμὸν κέλευσον, καὶ δὸς δύναμιν ὑπενεγκεῖν τὰ ἐπαγόμενα, ἵνα μὴ λογισμός τις ἐπελθὼν πονηρὸς σαλεύσῃ τὴν διάνοιαν ἡμῶν ἀπὸ τῆς εἰς σὲ πίστεως. Λέγει πρὸς αὐτὸν ὁ Κύριος· Ἀγωνίζου καὶ ἴσχυε Εὐστάθιε, ἡ γὰρ χάρις μου ἔσται μεθ᾽ ὑμῶν, διαφυλάσσουσα ὑμῶν τὰς ψυχάς. Κατελθὼν δὲ ἀπὸ τοῦ ὄρους ὁ Εὐστάθιος καὶ εἰσελθὼν εἰς τὴν οἰκίαν, ἀπήγγειλεν τῇ Γυναικὶ τὰ λαληθέντα αὐτῷ, καὶ κλίναντες τὰ γόνατα, ἐδέοντο τοῦ Θεοῦ λέγοντες. Τὸ θέλημά σου Κύριε γενέσθω. Ὀλίγων δὲ ἡμέρων διελθουσῶν, συνέβη νόσον λοιμικὴν ἐνσκῆψαι ἐν τῇ οἰκίᾳ αὐτοῦ καὶ τελευτῆσαι πάντας τοὺς παῖδας αὐτοῦ καὶ τὰς παιδίσκας. Τούτου δὲ γενομένου, ἤσθετο ὁ Εὐστάθιος τὸν προμηνυθέντα αὐτῷ πειρασμὸν εἶναι, καὶ εὐχαρίστως δεξάμενος, παρεκάλει τὴν Γυναῖκα αὐτοῦ μὴ μικροψυχῆσαι. Καὶ μετ᾽ ὀλίγον τινὰ χρόνον ἔφθασε κατὰ τῶν ἵππων αὐτοῦ καὶ τῶν ἄλλων κτηνῶν μοῖρὰ τις θανατικὴ· καὶ παραχρῆμα ἀπέθανον πάντα τὰ κτήνη τὰ προσόντα αὐτῷ. Καὶ οὕτως δεξάμενος καὶ ταύτην τὴν συμφορὰν εὐχαρίστως, ἀνεχώρησε τῆς οἰκίας αὐτοῦ λεληθότως, ἅμα τῇ Γυναικί καὶ τοῖς Τέκνοις εἰς ἀνακεχωρισμένον τόπον. Καὶ θεασάμενοί τινες τῶν κακούργων τὴν ἀναχώρησιν αὐτῶν, ἐλθόντες ἐν νυκτὶ, διαρπαγὴν ἐποιήσαντο πάντων τῶν ὑπαρχόντων αὐτοῦ ἔν τε χρυσίῳ καὶ ἀργυρίῳ καὶ ἀνδραπόδοις καὶ ἰματισμῷ, ὡς μηδὲν ὑπολείπεσθαι τῆς οὐσίας αὐτῶν, πλὴν ὧν περιεβέβληντο. Τοιαύταις ἐπηρείαις καὶ συμφοραῖς καὶ πᾶσα ἡ λοιπὴ αὐτῶν κτῆσίς τε καὶ ὕπαρξις εἰς ἀνυπαρξίαν κατέλιξεν ἐξ ἐπιβουλῆς τοῦ ἀντικειμένου.
   [9] Ἐν δὲ ταῖς ἡμέραις ἐκείναις δημοτελοῦς ἑορτῆς ἐπιτελουμένης ἐπινικίων τῆς κατὰ τῶν Περσῶν νίκης, καὶ χαρμοσύνης, ὡς εἰκὸς, μεγίστης, ἑορτάζειν συνέβαινε καὶ τὸν βασιλέα. Ἔδει δὲ καὶ τὸν στρατηγὸν πρὸ πάντων παρεῖναι τῇ ἑορτῇ, ὡς ἅ τε στρατηλάτην ὄντα καὶ πρῶτον τῆς συγκλήτου. Καὶ ἐζητεῖτο καὶ οὐχ εὑρίσκετο. Πάντας οὖν ἀμηχανία κατεῖχεν, ὅτι οὕτως ἐν μιᾷ καιροῦ ῥοπῇ μηδὲν ὑπολειφθῆναι τῶν αὐτοῦ, μήτε δὲ αὐτὸν εὑρίσκεσθαι. Ἐλυπήθη οὖν ὁ βασιλεὺς, καὶ πᾶσα ἡ σύγκλητος περὶ αὐτοῦ, καὶ πᾶσα ἔκπληξις κατεῖχεν περὶ τοῦ συμβεβηκότος. Τότε λέγει πρὸς αὐτὸν ἡ Γυνὴ αὐτοῦ· Μέχρι τίνος περιμένομεν ἐνταῦθα Κύριέ μου; Δεῦρο λαβόντες τὰ Νήπια ἡμῶν, αὐτὰ γὰρ μόνα περιλέλειπται ἡμῖν, ἀναχωρήσωμεν τῆς χώρας ταύτης, ὅτι ὄνειδος γεγόναμεν τοῖς γινώσκουσιν ἡμᾶς. Νυκτὸς δὲ ἐπικαταλαβούσης λαβόντες τὰ δύο Νήπια ἐβάδιζον ὡς ἐπὶ τὴν Αἴγυπτον. Ἡμέρων δὲ δύο τὴν πορείαν ποιησάμενοι προσέλαβον τῇ θαλάσσῃ, καὶ εὑροντες πλοῖον προσόρμησαν τῷ λιμένι, ἐζήτουν εἰσελθεῖν εἰς αὐτὸ καὶ πλεῦσαι. Συνέβη δὲ καὶ τὸν ναύκληρον τοῦ πλοίου ἐκείνου βάρβαρόν τινα, καὶ ἀνήμερον εἶναι. Ἐμβάντες οὖν ἔπλεον, θεασάμενος δὲ ὁ ναύκληρος τὴν Γυναῖκα τοῦ Εὐσταθίου, ὅτι ὡραῖα ἦν τῇ ὄψει σφόδρα ἠράσθη αὐτῆς. Καὶ ἐν τῷ διαπερᾶσαι αὐτοὺς τὴν θάλασσαν, ἐζήτει παρ᾽ αὐτῶν τὸ ναῦλον. Μὴ ἐχόντων δὲ αὐτῶν ἀποδοῦναι, κατέσχεν τῆν Γυναῖκα τοῦ Εὐσταθίου, ὡς ἐν προφάσει δήθεν τοῦ ναύλου, τοῦτο γὰρ καὶ ἐβουλεύσατο ἅμα τοῦ θεάσασθαι αὐτὴν, καὶ οὐκ ἤθελεν ἀποδοῦναι. Ἐπὶ πολὺ δὲ ἀντιλέγοντος τοῦ Εὐσταθίου καὶ παρακαλοῦντος, νεύει ὁ ναύκληρος ταῖς ναύταις αὐτοῦ εἰς τὸ πέλαγος αὐτὸν ἀκοντίσαι.
   [10] Γνοῦς δὲ ὁ Εὐστάθιος τὴν ἐπιβουλὴν αὐτῶν, ἀκῶν κατέλιπεν τὴν ἑαυτοῦ Γυναῖκα, καὶ παραλαβὼν τὰ δύο Νήπια, ἐπορεύετο ὀδυρόμενος καὶ λέγων· Οὐαί μοι καὶ ὑμῖν, ὅτι ἡ Μητὴρ ὑμῶν ἐξεδόθη ἀνδρὶ ἀλλοφύλῳ. Πορευόμενος δὲ μετὰ στεναγμοῦ καὶ δακρύων ψυχῆς κατέλαβέν τινα ποταμὸν, καὶ διὰ τὸ πλῆθος τοῦ ὕδατος ἐδειλίασεν τὰ δύο βαστάζων Νήπια διελθεῖν τὸν ποταμόν. Βαστάσας οὖν τὸ ἓν ἐπὶ τῶν ὤμων αὐτοῦ, κατέλιπεν τὸ ἕτερον ἐντεῦθεν ἐπὶ τὴν ὄχθην τοῦ ποταμοῦ, καὶ διαπεράσας, τίθησιν ἐπὶ τὴν γῆν τὸ Παιδίον αὐτοῦ, ὃ ἐβάσταζεν, καὶ ὑπέστρεψεν ὀφείλων διασῶσαι καὶ τὸἄλλο. Γενόμενος δὲ κατὰ τὸ μέσον τοῦ ποταμοῦ ἀτενίσας θεωρεῖ, ὅτι λέων ἥρπασε τὸ Παιδίον αὐτοῦ καὶ ἐπορεύετο. Καὶ ἀπελπίσας αὐτοῦ περιεστράφη λοίπον μόνην ἐλπίδα ἔχων εἰς τὸ ἕτερον. Καὶ θεωρεῖ ὁμοίως καὶ αὐτὸ ὑπὸ λύκου ἁρπαγέν. Θεασάμενος οὖν τὰ Τέκνα αὐτοῦ θηριάλωτα γενόμενα, τίλλων αὐτοῦ τὴν κόμην τῆς κεφαλῆς καὶ ὀδυρόμενος πικρῶς ἐπειρᾶτο ἑαυτὸν καταβαλεῖν ἐν τῷ ὕδατι τοῦ ποταμοῦ. Ἐστήρισε δὲ αὐτὸν ἡ πρόνοια τοῦ Θεοῦ, ἡ προορωμένη τὰ μέλλοντα, καὶ μὴ ποιήσας τοῦτο, ἐξῆλθεν ἐκ τοῦ ὕδατος. Ὁ δὲ λέων λαβὼν τὸ Παιδίον καὶ διαφυλάξας ἀβλαβῆ κατὰ πρόνοιαν Θεοῦ διεπέρασε τὸν ποταμὸν ἀνωτέρω καὶ ἐπορεύετο ἐπὶ τὴν ἔρημον. Θεασάμενοι δὲ ποιμένες τὸ Παιδίον βασταζόμενον ὑπὸ τοῦ λεοντος ζῶν, καὶ μηδὲν ἀδικηθέν, στοχασάμενοι ἐκ προνοίας Θεοῦ πεφυλάχθαι τὸ Παιδίον, ἥτις καὶ αὐτοῖς βοηθήσει πρὸς τὸ ἐξελέσθαι αὐτὸ ἐκ τοῦ θηρὸς, κατέδραμον τῷ λεόντι μετὰ κυνῶν. Κατὰ οἰκονομίαν δὲ τοῦ Θεοῦ θρυλληθεὶς ὁ λέων ἔῤῥιψε τὸ Παιδίον σῶον καὶ ἀνεχώρησεν. Τὸ δὲ ἕτερον Παιδίον ἁρπαγὲν ὁμοίως ὑπὸ τοῦ λύκου, διεφυλάχθη καὶ αὐτὸ ὑπὸ τῆς θείας προνοίας, ὅπερ ἰδόντες τινὲς ἀροτῆρες ἐπιδραμόντες μετὰ θορύβου ἀφείλαντο ἐν τοῦ λύκου μηδὲν ἀδικηθέν.
   [11] Ἑκάτεροι δὲ οἵ τε ποιμένες, καὶ οἱ ἀρατῆρες ἐκ μιᾶς κώμης ὑπῆρχον, καὶ λαβόντες τὰ Παιδία ἀνεθρέψαντο παρ᾽ ἑαυτοῖς. Ταῦτα δὲ Εὐστάθιος οὐκ ἤδει, ἀλλ᾽ ἐπορεύετο ὀδυρόμενος καὶ θρηνῶν ἅμα καὶ ταῦτα λέγων· Οἴμοι τῷ ποτὲ θάλλοντι ὡς δένδρον, νυνὶ δὲ γυμνωτεντί. Οἵμοι τῷ ποτὲ ἐν εὐθηνίᾳ πολλῇ διάγοντι, νυνὶ δὲ αἰχμαλώτου τρόπῳ μεμοναμένῳ. Οἵμοι ὁ στρατοπεδάρχης ὁ ὑπὸ μυριάδων λαοῦ δορυφορούμενος, νυνὶ δε μονώτατος καταλελειμένος, μήδε τὰ Τέκνα μου συγχωρηθεὶς ἔχειν. Ἀλλὰ σὺ, Κύριε, μή με εἰς τέλος ἐγκαταλίπῃς, μήδε παρίδῃς τὰ δάκρυά μου. Μέμνημαι Κύριε εἰρηκότος σου, Ὅτι δεῖ σε πειρασθῆναι ὡς καὶ τὸν Ἰώβ. Καὶ ἰδού πλεόν τι ἐπ᾽ ἐμοὶ γενόμενον ὁρῶ. Ἐκεῖνος εἰ καὶ τῶν κτημάτων ἐστερήθη, ἀλλά τὴν κοπρίαν ἔσχεν, ἐφ᾽ ἣν καθεσθῆναι συνεχωρήθη, ἐγὼ δὲ ἐπὶ τῆς ξένης τὰς αὐτὰς ὑπομένω τιμωρίας. Ἐκεῖνος φίλους ἔσχεν συμπάσχοντας καὶ παρηγοροῦντας αὐτὸν, ἐγώ δὲ ἐπὶ τῆς ἐρημίας τοῦς ἀγρίους θῆρας ἔσχον τὴν παραμυθίαν τῶν Τέκνων μου ἀρπάσαντας. Ἔκεῖνος εἰ καὶ τῶν κλάδων ἐστερήθη, ἁλλὰ τὴν ῥίζαν τῆς Γυναικὸς βλέπων μεθ᾽ ἑαυτοῦ παρηγορεῖτο, ὁ δὲ τάλας ἐγὼ πάντοθεν ἔκριζος ἐγενόμην μήδε σπινθῆρα γένους μου ἀφορῶν, ἀλλὰ κλάδου δίκην ἐν ἐρήμῳ ἱσταμένου πανταχόθεν κλονοῦμαι ὑπὸ λαίλαπος τοῦ πονηροῦ. Μή με ἐγκακήσης, Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, τὸν σὸν δοῦλον πολυλογοῦντα, πόνῳ γὰρ ἀγώμενος ἄκων λέγω τὰ μὴ δέοντα. Θοῦ, Κύριε, φυλακὴν τῷ στόματί μου, καὶ θύραν περιοχῆς περὶ τὰ χείλη μου, ἵνα μὴ ἐκκλίνῃ ἡ καρδία μου εἰς λόγους πονηρίας, καὶ ἀποῤῥιφῷ ἀπὸ τοῦ προσώπου σου. Δὸς δὲ μοι, Κύριε, λοιπὸν κατάπαυσιν τῶν πολλῶν μου θλίψεων. Καὶ ταῦτα λέγων μετὰ σεναγμοῦ καὶ δακρύων ψυχῆς, κατέλαβέν τινα κώμην, καλουμένην Βαδισσών. καὶ εἰσελθὼν ἐν αυτῇ εἰργάζετο τὴν ἐφήμερον τροφήν. Διατριψας δὲ ἐν αὐτῇ ἔτη πλείονα παρεκάλεσε τούς τῆς κώμης, καὶ κατέστησαν αὐτὸν φυλάττειν τοὺς καρποὺς, καὶ τὸν μισθὸν κομιζόμενος διῆγεν ἐπὶ ἔτη ιε᾽.

CAPUT II.

Eustathius imperatoris jussu ubique quæsitus, invenitur, copiis præficitur, Uxorem & Liberos recuperat, belloque feliciter functus, quod idolis sacrificare nollet, martyrio cum Uxore & Filiis coronatur.

   Οἱ δὲ Υἱοὶ αὐτοῦ ἀνετράφησαν, καθὼς προείρηται, ἐν τῇ ἑτέρᾳ κώμῃ, μὴ ἐπιγινώσκοντες ἀλλήλους, ὅτι εἰσὶν ἀδελφοί. Ὁ δὲ ναύκληρος ἐκεῖνος ὁ ἀλλόφυλος, λαβὼν τὴν Γυναῖκα τοῦ Εὐσταθίου, ἀπήγαγεν εἰς τὴν ἰδίαν πατρίδα, καὶ τοιαύτη χάρις ἐπεσκίασεν τῇ Γυναικὶ, ὥστε μὴ πλησιᾶσαι αὐτῇ τὸν ἀλλόφυλον ἐν πᾶσι τοῖς χρόνοις ἐκείνοις. Τοῦτο γὰρ καὶ ἠτεῖτο παρ᾽ αὐτοῦ Θεοῦ ἡ Γυνὴ τοῦ διαφυλαχθῆναι αὐτὴν ἀπὸ τῆς τοῦ ἀλλοφύλου κοινωνίας. Συνέβη δὲ τελευτῆσαι τὸν ἀλλόφυλον, καὶ αὐτὴν ἐπ᾽ ἀδείας διάγειν. Μετὰ δὲ τὰς ἡμέρας ἐκείνας ἐγένετο ἐπανάστασις τῶν ἀλλοφύλων ἐκείνων, εἰς οὕς ἦν ἡ Γυνὴ τοῦ Εὐσταθίου· οἵτινες ἐξελθόντες πολλὴν ἀφείλαντο χώραν τῶν Ρωμαίων. Ἐν πολλῃ οὖν ἀδημονίᾳ ὑπῆρχεν ὁ βασιλεὺς περὶ τῆς ἐπαναστάσεως τῶν ἀλλοφύλων, καὶ ἐπῆλθεν αὐτῷ μνήμη περὶ τοῦ Πλακίδα, διὰ τὸ μάλιστα πλειστάκις ἀνδραγαθῆσαι αὑτὸν κατὰ τῶν ἀλλοφύλων, καὶ ἀνανεώσας τὴν περὶ αὐτοῦ μνήμεν, διηπόρει περὶ τῆς ἀθρόας μεταβολῆς τοῦ Εὐσταθίου. Στρατολογήσας οὖν τοὺς ὑπὸ τὴν βασιλείαν αὐτοῦ στρατιώτας, καὶ σκεπτόμενος περὶ τοῦ πολέμου, ἐμάνθανεν παρ᾽ ἑκάστου αὐτῶν περὶ τοῦ Πλακίδα, τί ἔγνωσαν περὶ αὐτοῦ, ζῆν αὐτὸν, ἤ τεθνάναι; καὶ ἐδίδου ἐντολὰς ἑκάστῳ τῶν στρατιωτῶν ἀναζητεῖν αὐτὸν εἰ ζῇ. Καὶ ἀπέστειλε κατὰ πᾶσαν πόλιν καὶ χώραν ὑπὸ τὴν βασιλείαν αὐτοῦ ἐκζητῆσαι αὐτὸν, εἰπών· Ὅτι ὅστις ἐάν ἀναζητήσας εὕρῃ, καὶ μηνύσῃ μοι, προσθήσω αὐτῷ τιμὴν μείζονα, καὶ
ἀνόνας πλείους ὧν ἔχει. Δύο δέ τινες τῶν στρατιωτῶν ὧν τὰ ονόματα Ἀκάκιος καὶ Ἀντίοχος, οἱ ποτὲ ἀδιαλείπτως ὑπηρετοῦντες τῷ Πλακίδᾳ, ἐπορεύθησαν εἰς ἀναζήτησιν αὐτοῦ· καὶ περιελθόντες σχεδὸν πᾶσαν τὴν οἰκουμένην, ἦλθον εἰς τὴν κώμην, ἐν ᾗ διήγεν ὁ Εὐστάθιος. Παραπορευόμενοι δὲ εἰς τοὺς τόπους ἐκείνους, εἰς οὕς ἐφύλαττεν ὁ Εὐστάθιος, ἠπόρουν ἐπερωτῆσαι αὐτὸν.
   [13] Ὁ δὲ Εὐστάθιος πόῤῥωθεν θεασάμενος αὐτοὺς, ἐκ τοῦ τρόπου τῆς κινήσεως αὐτῶν ἐπέγνω αὐτοὺς, καὶ ἀναμνημονεύσας τῆς προτέρας αὐτοῦ διαγωγῆς, ἤρξατο προσεύχεσθαι καὶ λέγειν· Κύριε ὁ Θεὸς ὁ ἐλεήμων ὁ ἐκ πάσης θλίψεως ῥυόμενος τοὺς ἐλπίζοντας έπί σε, ὡς τούτους παρ᾽ ἐλπίδα ἐθεασάμεν, τοὺς ποτὲ συνόντας μοι, κέλευσον λοιπὸν θεάσασθαί με καὶ τὴν δούλην σου τὴν ὁμόζυγόν μου· τὰ γὰρ ἄθλια Νήπια οἶδα ὅτι διὰ τὴν ἐμὴν κακοπραγίαν θηριάλωτα γεγόνασιν. Δὸς οὖν, Κύριε ὁ Θεὸς ὁ ἐλεήμων, ὁ μόνος ἀληθινὸς Θεὸς Ἰησοῦς Χριστὸς, ὅπως κἂν ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῆς ἀναστάσεως θεατὴς γένομαι τῶν Μελῶν μου. Καὶ ταῦτα λέγοντος αὐτοῦ, ἤκουσεν φωνὴν οὐράνοθεν λέγουσαν· Θάρσει Εὐστάθιε, ἐν γὰρ τῷ παρόντι καιρῷ ἐπανελεύσῃ εἰς τῆν προτέραν σου κατάστασιν, καὶ ἀπολήψῃ τὴν Γυναῖκα σου καὶ τοὺς Υἱούς σου. Ἐν δὲ τῇ ἀναστάσει μείζονα τούτων ὄψει, καὶ αἰωνίων ἀγαθῶν ἀπόλαυσιν εὑρήσεις, καὶ τὸ ὄνομά σου μεγαλυνθήσεται ἐν γενεαῖς γενεῶν. Ταῦτα ἀκούσας ὁ Εὐστάθιος, καὶ ἔμφοβος γενόμενος, ἐκαθίζετο. Θεασάμενος δὲ τοὺς στρατιώτας ἐγγίζοντας αὐτῷ, κατελθὼν ἀπὸ τοῦ τόπου, οὗ ἐκαθέζετο, ἔστη ἐπὶ τῆς ὀδοῦ ἀντικρὺ αὐτῶν, καὶ πλησίον αὐτῶν γενόμενος, πλεῖον ἐπέγνω αὐτούς. Αὐτοὶ δὲ οὐκ ἐπέγνωσαν αὐτὸν· Καὶ πρὸς αὐτὸν εἶπον· Χαίροις ἐταῖρε. Ὁ δὲ πρὸς αὐτοὺς· Εἰρήνη ὑμῖν ἀδελφοί. Λέγουσι πρὸς αὐτὸν· Εἶπε ημῖν, εἰ ἔγνως ἐνταῦθα ξένον τινὰ ὀνόματι Πλακίδαν μετὰ

Γυναικὸς καὶ δύο Τέκνων; Καὶ ἐὰν ὑποδείξῃς ἡμῖν αὐτὸν, δώσομέν σοι χρήματα. Ὁ δὲ λέγει πρὸς αὐτοὺς· Τινὸς ἕνεκεν ζητεῖτε αὐτὸν; Οἱ δὲ λέγουσιν αὐτῷ· Φίλος ἡμῶν τυγχάνει, καὶ θέλομεν συντυχεῖν αὐτῷ διὰ πολλῶν ἐτῶν. Λέγει πρὸς αὐτοὺς ὁ Εὑστάθιος· Οὐκ ἔγνωκα τοιοῦτον ἄνδρα ἐνταῦθα. Τέως δὲ βραχὺ καταλύσατε εἰς ὅν ξενίζομαι οἶκον· καὶ γὰρ αὐτὸς ξένος τυγχάνω. Καὶ λαβὼν αὐτοὺς ὁ Εὐστάθιος ἀπήγαγεν εἰς τὴν ξενείαν αὐτοῦ, καὶ ἐπορεύθη πριᾶσθαι οἶνον διὰ τὸν καύσωνα.
   [14] Καὶ λέγει τῷ κυρίῳ τῆς οἰκίας ἐν ᾗ κατήγετο· Γνωστοί μου εἰσὶν οἱ ἀνθρωποι οὗτοι, καὶ διὰ τοῦτο ἤκασιν ᾧδε· παράσχου οὖν μοι τροφὰς καὶ οἶνον πρὸς ἀπόλαυσιν αὐτῶν, καὶ αποδώσω σοι ἐν τῷ καιρῷ ἐκ τοῦ μισθοῦ τῆς ἐργασίας μου. Ὁ δὲ προθύμως παρέσχεν αὐτοῖς τὰ πρὸς τὴν χρείαν. Θεραπεύων δὲ αὐτοὺς ὁ Εὐστάθιος οὐκ ἠδύνατο ὑπενεγκεῖν ἐννοῶν τὸν πρότερον αὐτοῦ βίον, ἀλλὰ συνείχετο τοῖς δάκρυσιν· ἐκπορευομένου δὲ αὐτού ἔξω ἔκλαιεν, καὶ ἀπενίπτετο τὸν πρόσωπον αὐτοῦ, καὶ εἰσερχόμενος πάλιν διηκόνει αὐτοῖς. Οἱ δὲ θεωροῦντες αὐτὸν, ἤρξαντο μετὰ μικρὸν εἰς ἐπίγνωσιν τῆς ἰδέας αὐτοῦ ἔρχεσθαι, καὶ πρὸς ἀλλήλους κατ᾽ ἰδίαν ἔλεγον· Τί ὅμοιος τυγχάνει ὁ ἄνθρωπος οὗτος τοῦ ζιτουμένου παρ᾽ ἡμῶν. Λέγει ὁ εἷς τῷ ἑταίρῳ αὐτοῦ· Πάνυ ὅμοιος αὐτῷ τυγχάνει. Οἶδα δὲ ἐγὼ, ὅτι εἶχεν σύσσημόν τινα οὐλὴν ἐν τῷ τραχήλῳ αὐτοῦ, πληγεὶς ἐν τῷ πολέμῳ. Θεωρήσωμεν οὖν, εἰ ἔχει τὸ σύσσημον ἐκεῖνο ἐν τῷ τραχήλῳ αὐτοῦ, οὗτος αὐτός ἐστιν, ὁ ζητούμενος παρ᾽ ἡμῶν. Καταμαθόντες οὖν ἐπιμελέστερον θεωροῦσι τὴν οὐλὴν ἐν τῷ τραχήλῳ αὐτοῦ, καὶ εὐθέως ἀναπηδήσαντες, κατεφίλουν αὐτὸν, καὶ μετὰ δακρύων ἠρωτῶν αὐτὸν, εἰ αὐτὸς εἴη ὁ τοτὲ στρατηλάτης αὐτῶν Πλακίδας· Ὁ δὲ συσχεθεὶς τοῖς δάκρυσιν ἀπεκρίνατο αὐτοῖς λέγων· Ὅτι οὐκ εἰμὶ ἐγώ Ἐπιδεικνύντων δὲ αὐτῶν τὸ σύσσημον ἐν τῷ τραχήλῳ αὐτοῦ, καὶ ἐξομνυμένων
αὐτῶν, ὅτι αὐτός ἐστιν ὁ στρατηλάτης Πλακίδας, καὶ περὶ τῆν Γυναικὸς αὐτοῦ καὶ τῶν Τέκνων ἐπηρώτων αὑτὸν. Τότε ὡμολόγησεν ὅτι αὐτός ἐστιν· περὶ δὲ τῆς Γυναικὸς αὐτοῦ καὶ τῶν Τέκνων ἀπήγγειλεν αὐτοῖς ὅτι τεθνήκασι. Καὶ τούτων λεγομένων, συνέδραμον πάντες οἱ ἐκ τῆς κώμης, ὡς ἐπὶ μεγίστῳ θεάματι. Τότε οἱ στρατιώται καταστείλαντες τὸν θορυβὸν ἐξηγοῦντο αοὐτοῖς περὶ τῆς τοῦ Ἀνδρὸς ἀρετῆς καὶ τῆς προτέρας αὐτοῦ δόξης. Ἀκούσαντες δὲ οἱ ἐκ τῆς κώμης ὠδύροντο, λέγοντες· ὦ οἷον γαυρίαμα Ἀνδρὸς· μισθωτὸς ἡμῶν γέγονεν.
   [15] Τότε οἱ στρατιῶται ἐνεφάνισαν αὐτῷ τὸ πρόσταγμα τοῦ βασιλέως, καὶ ἐνέδυσαν αὑτὸν, ἐξ ὧν ἐπεφέροντο ἱματίων, παραλαβόντες δὲ αὐτὸν, ὥρμησαν ἐπὶ τὴν ἑαυτῶν ὁδὸν. Πάντες δὲ οἱ ἐκ τῆς κώμης ἐκείνης προέπεμπον αὐτὸν, ὁ δὲ παρακαλέσας αὐτοὺς ἀπέλυσεν. Πορευομένων δὲ αὐτῶν, διηγήσατο αὐτοῖς, πῶς ἴδεν τὸν Χριστόν, καὶ ὅτι μετωνομάσθη Εὐστάθιος ἐν τῷ βαπτίσματι, καὶ πάντα τὰ συμβάντα αὐτῷ διηγήσατο αὐτοῖς. Καὶ διανύσαντες ὁδὸν δι᾽ ἡμερῶν δεκαπέντε, ἦλθον πρὸς τὸν βασιλέα, καὶ εἰσελθόντες ἀπήγγειλαν αὐτῷ, τὸ πῶς εὗρον τὸν Πλακίδαν. Καὶ ἐξέλθων ὁ βασιλεὺς εἰς ἀπάντησιν αὐτοῦ, κατεφίλησεν αὐτὸν, καὶ πολλὰ δακρύσας ἐπηνθάνετο παρ᾽ αὐτοῦ τὴν αἰτιαν τῆς ἀναχορήσεως αὐτοῦ· ὁ δὲ καθεξῆς διηγήσατο τῷ βασιλεῖ καὶ πάσῃ τῇ συγκλήτῳ τὰ συμβάντα αὐτῷ· καὶ περὶ τῆς Γυναικὸς αὐτοῦ, καὶ τῶν Τέκνων, πῶς ἐν τῇ θαλάσσῃ κατέλιπεν αὐτὴν, καὶ πῶς τὰ Τέκνα αὐτοῦ θηριάλωτα γενόνασι, καὶ πᾶσαν τὴν θλίψιν αὐτοῦ διηγήσατο αὐτοῖς. Ἐγένετο δὲ χαρὰ μεγάλη ἐν τῇ ἀνευρέσει. Παρεκάλεσε δὲ αὐτὸν ὁ βασιλεὺς καὶ ζώννυται κατὰ τὸ πρότερον στρατηλάτης. Καὶ επισκεψάμενος τὸν στρατὸν, καὶ γνοὺς μὴ ἐπαρκεῖν πρὸς τὴν καταδρομὴν τῶν βαρβάρων, ἐκέλευσεν τηρωνάτον γενέσθαι· καὶ ἐγράφησαν κατὰ πᾶσαν
πόλιν καὶ κώμην τῆς Ῥομανίας πεμφθῆναι εἰς τηρώνας. Συνέβη δὲ καὶ εἰς ἐκείνην τὴν κώμην, εἰς ἥν ανετράφησαν οἰ Υἱοὶ τοῦ Εὐσταθίου, φθάσαι τοὺς εἰς τοῦτο τεταγμένους. Πάντες οὖν οἱ ἐκ τῆς κώμης ἐκείνης τοὺς δύο Νεωτέρους ἐκείνους, ὡς ἅτε ξένους, ψηφησάμενοι, παρέδωκαν τοῖς στρατιώταις… Συναχθέντων δὲ πάντων τῶν τηρώνων καὶ προσαχθέντων τῷ Στρατηλάτη, θεασάμενος αὐτοὺς πάντας κατέταξεν εἰς νούμερα. Ἰδὼν δὲ ἐκείνους τοὺς δύο Νεωτέρους, ὑπὲρ πάντας εὐηδεῖς, κατέστησεν αὐτοὺς εἰς τὴν ἰδίαν ὑπερεσίαν, καὶ κατανοῶν αὐτῶν τὸ εὐγενὲς τῶν τρόπων, φυσικῇ τινι φιλοστοργίᾳ ἑλκόμενος πρὸς πόθον αὐτῶν, ἐκέλευσεν αὐτοὺς μετέχειν τῆς τραπέζης αύτοῦ συνεστίους αὐτοὺς καταστήσας.
   [16] Καὶ δὴ τάξας τὴν στρατείαν, ὡς εἰώτει, ἐπορεύθη εἰς τὸν πόλεμον, καὶ τὴν μὲν χώραν ἥν ἀφείλαντο πρώην οἱ βάρβαροι ἠλευθέρωσεν· αὐτοὺς δὲ τροπωσάμενος ἐξεπέρασε τὸν ποταμὸν τὸν καλούμενον Ὑδάσπην, καὶ ἐπὶ τὸ ἔμπροσθεν προχωροῦντες ἀνέβησαν εἰς τὴν ἐσωτέραν χώραν τῶν βαρβαρῶν, κἀκείνους τροπωσάμενος καὶ πᾶσαν ἐκπορθήσας τὴν χώραν αὐτῶν. Περαιτέρω κτεῖναι ἐβουλεύσατο, τάχα τῆς προνοίας τοῦ Θεοῦ καλούσης αὐτὸν ἀπελθεῖν, ὅπου ἦν ἡ Γυνὴ αὐτοῦ, ἥτις ὡς προείρηται, διαφυλαχθεῖσα ἀπὸ τῆς τοῦ ἀλλοφύλου ἐκείνου τυραννίδος, κατὰ πρόνοιαν Θεοῦ τελευτήσαντος αὐτοῦ, ἀναχωρήσασα, καθ᾽ ἑαυτὴν ᾤκει εἰς κῆπόν τινος τῶν οἰκητόρων, ἐκλαβοῦσα καὶ ποιήσασα σκηνὴν, παρεφύλαττεν τοὺς καρπούς. Καταλαβὼν οὖν τὴν κώμην ἐκείνην ὁ Στρατηλάτης, καὶ πολιορκήσας αὐτὴν, ἔπηξεν φωσσάτον ἐν αὐτῇ, καὶ παρέτεινεν ἐπὶ ἡμέρας τρεῖς, διαναπαύων τὸν στρατὸν, ὡς ἐπιτηδείου ὄντος τοῦ χωρίου πρὸς ἀπόλαυσιν αὐτῶν. Συνέβη δὲ τὸν παπυλεῶνα αὐτοῦ παγῆναι παρὰ τὸν κῆπον ἐκεῖνον, ὅν ἐφύλαττεν ἡ Γινὴ αὐτοῦ. Οἱ οὖν Νεανίσκοι ἐκεῖνοι κατέλυσαν εἰς τὴν σκηνὴν τῆς
Γυναικὸς, μὴ εἰδότες, ὅτι αὕτη ἐστὶν ἡ μητὴρ αὐτῶν. Καὶ μεσημβρίας γενομένης κατεζόμενοι ἐξηγοῦντο ἀλλήλοις τὰ τῆς νηπιότητος αὑτῶν· εἶχον γὰρ ἀμυδρὰν ἐν ἐαυτοῖς τῶν συμβεβηκότων τὴν μνήμην. Ἡ δὲ τούτων Μητὴρ κατεζομένη ἀπέναντι αὐτῶν ἀκρόασιν ἐποιεῖτο τῶν λεγομένων παρ᾽ αὐτῶν. Ἔλεγεν γὰρ ὁ πρεσβύτερος ἀδελφὸς πρὸς τῶν νεώτερον· Ὅτι ἐγὼ πάνυ νήπιος ὤν, οὐδὲν ἕτερον εἰς μνήμην φέρω, εἰ μὴ τοῦτο, ὅτι ὁ Πατήρ μου στρατηλάτης ἦν, ἡ δὲ Μητήρ μου εὐμορφωτάτη πάνυ, καὶ δύο Τέκνα εἶχον, ἐμέ τε καὶ ἕτερον μειράκιον μικρότερον ἐμοῦ, ξανθὸν ταῖς θριξὶ, ὡραῖον τῇ ὄψει σφόδρα. Καὶ λαβόντες ἡμᾶς ἀμφότεροι ἐξῆλθον τῆς οἰκίας ἐν νυκτὶ, καὶ ἐνέβησαν εἰς πλοῖον μεθ᾽ ἡμῶν, οὐκ οἶδα ποῦ βουλόμενοι ἀπελθεῖν. Ἐν δὲ τῷ ἐξελθεῖν ἡμᾶς ἐπὶ τὴν γὴν, ἡ Μήτηρ ἡμῶν οὐκ ἦν μεθ᾽ ἡμῶν· καὶ οὐκ ἑπίσταμαι πῶς ἐν τῇ θαλάσσῃ κατελείφθη.
   [17] Ὁ δὲ Πατὴρ ἡμῶν βαστάσας ἡμᾶς τοὺς δύο, ἀδυρόμενος ἐπορεύετο. Καταλαβὼν δέ τινα ποταμὸν, ἐξεπέρασε μετὰ τοῦ ἑνὸς παιδίου τοῦ μικροτέρου, καὶ ἐμὲ κατέλιπεν ἐντεῦθεν. Βουλόμενος οὖν ἀνακάμπτειν πρὸς τὸ λαβεῖν κᾀμὲ, λέων έπελθὼν ἥρπασέ με, καὶ ἐπορεύετο εἰς τὸν δρυμὸν· ποιμένες οὖν προβάτων ἐξείλαντό με ἐκ τοῦ λέοντος, καὶ ἀνετράφην εἰς τὴν κώμην, εἰς ἥν καὶ αὐτὸς ἐπίστασαι, καὶ οὐκ ἔγνων λοιπὸν περὶ τοῦ Πατρὸς, καὶ τοῦ Παιδίου, τὸ τί ἐγένοντο. Ταῦτα ἀκούσας ὁ νεώτερος παρὰ τοῦ πρεσβυτέρου ἀδελφοῦ ἀνεπιδήσεν κλαίων; καὶ λέγων· Μὰ τὴν δύναμιν τοῦ Χριστοῦ άδελφὸς σου τυγχάνω, ἐγνώρισα γὰρ, ἅ διηγήσω μοι, καὶ οἱ ἐμὲ γὰρ ἀναθρεψάμενοι ταῦτα μοι ἔλεγον, ὅτι ἐκ λύκου σε ἐῤῥυσάμεθα. Καὶ περιλαβὼν αὐτὸν κατεφίλει. Ἀκούσασα δὲ ταῦτα ἡ Μητὴρ αὐτῶν, καὶ γνωρΐσασα τῆν μέχρι τοῦ πλοὸς διήγησιν, καὶ στοχασαμένη περὶ αὐτῶν οὕτως ἔχειν, ἔπαθεν τὴν ψοχήν σφόδρα, καὶ ἐταράττετο τὰ σπλάγχνα αὐτῆς· καὶ
μάλιστα βλέπουσα καταφιλοῦντας ἀλλήλους καὶ κλαίοντας. Καὶ ἐπεῖχεν θεωροῦσα αὐτοὺς ἅμα καὶ διαλογιζομένη, μήπως αὐτοί εἰσιν οἱ Υἰοὶ αὐτῆς, καὶ μάλιστα περὶ τοῦ Πατρὸς αὐτῶν εἰπόντων ὅτι στρατηλάτης ἦν, καὶ ὅτι ἐν τῇ θαλάσσῃ ἡ Μητὴρ κατελείφθη. Τῇ δὲ ἐπιούσῃ ἡμέρᾳ προσῆλθεν τῷ Στρατηλάτῃ ἡ Γυνὴ, λέγουσα· Δέομαί σου κύριέ μου, ἐγὼ ἐκ γῆς Ρωμαίων ὑπάρχω, καὶ αἰχμάλωτός εἰμι ἐνταῦτα· ἀνάγαγέ με οὖν εἰς τὴν πατρίδα μου. Καὶ ταῦτα λέγουσα τῷ Ἀνδρὶ ἡ Γυνὴ, κατενόει τὰ σημεῖα αὐτοῦ, καὶ ἐπιγνοῦσα ἐφοβεῖτο αὐτὸν ἐξετᾶσαι. Μὴ διναμένη δὲ ἐπὶ πολὺ ἀνασχέσθαι, προσπεσοῦσα αὐτῷ, ἔλεγεν· Δέομαί σου, κύριέ μου, μὴ ἀγανακτήσῃς κατὰ τῆς δούλης σου, ἀλλ᾽ εὐμενῶς ἄκουσον, καὶ φράσον μοι τὴν ἀρχαίαν σου πολυτείαν.
   [18] Ἐγὼ γὰρ νομίζω σε εἶναι τὸν στρατηλάτην Πλακίδαν, τὸν μετονομασθέντα Εὐστάθιον ἐν τῷ βαπτίσματι, ὅστις ὀφθέντος αὐτῷ τοῦ Χριστοῦ διὰ τοῦ ἐλάφου, ἐπίστευσεν εἰς αὐτὸν, καὶ πειρασμοῖς περιπεσὼν, λαβὼν τὴν Γυγαῖκα αὐτοῦ, ἥτις εἰμὶ ἐγώ, καὶ τὰ δύο παιδία, Αγάπιον καὶ Θεόπιστον, ἐξώρμησεν ἐπὶ τὴν Αἴγυπτον· καὶ ἐν τῷ ἀποπλεῖν ἡμᾶς, ἀπώλεσεν ἐμὲ, διὰ τὸ τὸν ναύκληρον βάρβαρον εἰναῖ, καί κατασχεῖν με, ὅστις ἤγαγέν με εὶς τὴν πατρίδα ταύτην. Καὶ μαρτυρεῖ μοι ὁ δεσπότης Χριστὸς, ὅτι οὔτε ἐκεῖνος ἐμίανέν με, οὔτε ἄλλος τίς· ἀλλ᾽ εἰμὶ μέχρι τῆς σήμερον φυλάξασα τὴν σωφροσύνην μου. Εἰ οὖν σὺ εἶ, ὅν ἐγὼ ἐκ τῶν προσόντων σοι σημάντρων γνωρίζω, ἀνάγγειλόν μοι τὴν δύναμίν σοι τοῦ Χριστοῦ. Ἀκούσας δὲ ταῦτα ὁ Εὐστάθιος παρ᾽ αὐτῆς, καὶ αὐτὸς ὁμοίως ἐνοπτριζόμενος τὸ εἶδος αὐτῆς, ἐπιγνοὺς αὐτὴν, ἀκατασχέτῳ ληφθεὶς χαρᾷ, δάκρυά τε πολλὰ προχέας, εἶπεν· Ἐγώ εἰμι, ὅν λέγεις, καὶ ἀναστὰς περιεπλάκη, αὐτῇ, καὶ κατεφίλουν ἀλλήλους δόξαν ἀναπέμποντες τῷ δεσπότῃ Χριστῷ, τῷ παντοίως εὐεργετοῦντι τοὺς ἑαυτοῦς δούλους, καὶ
ἀνακαλουμένῳ ἐκ πολλῶν θλίψεων. Καὶ λέγει πρὸς αὐτὸν ἡ Γυνὴ αὐτοῦ· Κύριε ποῦ εἰσι τὰ Τέκνα ἡμῶν; Ὁ δε εἶπεν· θηριάλωτα γεγόνασι· καὶ διηγήσατο αὐτῇ πῶς ἀπώλεσε τὰ Νήπια. Ἡ δὲ ἔλεγεν αὐτῷ· Εὐχαριστήσωμεν τῷ εὐεργέτῃ Χριστῷ, τάχα γὰρ, ὡς ἡμῖν ἐχαρίσατο τὸ εὐρεῖν ἀλλήλους καὶ ἐπιγνῶναι, παρέξει καὶ τὰ Τέκνα ἡμῶν ἀπολαβεῖν ἡμᾶς. Λέγει πρὸς αὐτὴν ὁ Εὐστάθιος· Εἶπόν σοι ὅτι θηριάλωτα γεγόνασι. Λέγει πρὸς αὐτὸν ἡ Γυνὴ αὐτοῦ· Τῇ χθὲς ἡμέρᾳ ἤκουσα Νεανίσκων τινῶν πρὸς ἀλλήλους διαλεγομένων, καὶ ἐξηγουμένων τὰ τῆς νηπιότητος αὐτῶν· καὶ ἐπέγνων αὐτοὺς, ὅτι οἱ Υἱοὶ ἡμῶν εἰσιν· ἀλλ᾽ οὐδὲ αὐτοὶ ἤδεισαν ἀλλήλους, ὅτι εἰσὶ ἀδελφοὶ, εἰ μὴ ἐκ τῆς διηγήσεως τοῦ πρεσβυτέρου ἐπέγνωσαν ἀλλήλους τῇ χθὲς ἡμέρᾳ.
   [19] Εἰ οὖν μέχρι τῆς σήμερον ἀγνοεῖς τοῦτο, γνῶθι πῶς ἡ πολυσπλαχνία τοῦ Θεοῦ τὴν ἐπίγνωσιν ἀλλήλοις ἐχαρίσατο. Μάθε οὖν παρ᾽ αὐτῶν, καὶ ἐροῦσι σοι. Προσκαλεσάμενος οὖν ὁ Στρατηλάτης τοῦς δύο Νεωτέρους, ἐπυνθάνετο παρ᾽ αὐτῶν, τίνες εἶεν, καὶ τί τὰ συμβάντα αὐτοῖς. Καὶ διηγήσαντο αὐτῷ πάντα τὰ συμβάντα αὐτοῖς, καὶ ἐπέγνω αὐτοὺς, ὅτι αὑτοί εἰσιν οἱ Υἱοὶ αὐτῶν. Καὶ ἐπιλαβόμενος ὁ Εὐστάθιος κατεφίλησεν αὐτοὺς, ὁμοίως δὲ καὶ ὴ Μητὴρ αὑτῶν περιπλεκομένη κατεφίλει αὐτοὺς, καὶ ἐπιπεσόντες ἐπὶ τοὺς τραχήλους τῶν Τέκνων αὐτῶν μετὰ δακρύων ηὐχαρίστουν τῷ φιλανθρώπῳ Θεῷ ἐπὶ τῇ παραδόξῳ ἀνευρέσει αὐτῶν. Ἀπὸ δὲ ὥρας δευτέρας ἕως ὥρας ἕκτης διέδραμεν περὶ τῶν συμβεβηκώτων φήμη καθόλου τοῦ στρατοπέδου, ὡς πάντα συναθροισθέντα τὸν στρατὸν θαυμάζειν καὶ ἀγαλλιᾶσθαι ἐπὶ τῇ ἀνευρέσει αὐτῶν πλέον, ἤ ἐπὶ τῇ τῶν βαρβάρων νίκῃ. Ἐορτὴν δὲ μεγίστην ποιούμενος ἐπὶ τῷ ἀναγνωρισμῷ αὐτῶν ὁ Εὐστάθιος, καὶ τῇ ἐξῆς τὸν Θεὸν ἐπικαλεσάμενος καὶ εὐχαριστηρίους φωνὰς ἀναπέμπων τῷ δεσπότῃ Χριστῷ ἐπὶ τῇ μεγίστῃ αὐτοῦ φιλανθρωπίᾳ. Τροπωσάμενος πᾶσαν τὴν περὶ κύκλῳ χώραν τῶν βαρβάρων, ὐπέστρεψεν μετὰ νίκης μεγάλης, λάφυρα τε πολλὰ ἐπιφερόμενος καὶ αἰχμαλώτους πλείονας. Συνέβη δὲ, πρὶν ἐπανελθεῖν τὸν Εὐστάθιον ἐκ τοῦ πολέμου, τελευτῆσαι τὸν βασιλέα Τραἳανὸν, καὶ βασιλεῦσαι ἀντ᾽ αὐτοῦ ἕτερον, ὀνόματι Αδριανὸν, ἕλληνα καὶ αὐτὸν ὁμοίως, καὶ ἀσεβέστερον τῶν πρὸ αὐτοῦ βασιλέων τυγχάνοντα. Ἐπανελθόντος οὖν τοῦ Εὐσταθίου, ἀπαντὴν ποιούμενος ὁ βασιλεὺς, ὡς ἔθος ἐστὶν Ρωμαίοις, ἐπινίκιον, ἑορτὴν ἦγεν. Καὶ μαθών τὴν ἐν τῷ πολέμῳ ἀνδραγαθίαν, τήν τε εὕρεσιν τῆς Γυναικὸς καὶ τῶν Τἐκνων αὐτοῦ, ἐπὶ πλεῖον παρέτεινε τὴν εὐωχίαν. Καὶ ὥρμησεν εἰς τὸν ναὸν ἐπινικίους θυσίας ἀνενεγκεῖν τοῖς εἰδώλοις. Εἰσερχομένου δὲ αὐτοῦ εἰς τὸν ναὸν τοῦ Ἀπόλλωνος, οὐ συνεισῆλθεν αὐτῷ ὁ Εὐστάθιος, ἀλλ᾽ ἀποπηδήσας ἔστη ἔξω.
   [20] Ὁ δὲ βασιλεὺς προσκαλεσάμενος αὐτὸν ἐπυνθάνετο παρ᾽ αὐτοῦ, διατί οὐκ ἐπέθυσεν τοῖς εἰδώλοις, ἐπανελθὼν ἀπὸ τῆς νίκης. Ἔδει σε γάρ, φησι, εὐχαριστηρίους σπονδὰς ἀναπέμψαι τοῖς θεοῖς μάλιστα διὰ τὴν ἀνεύρεσιν τῆς Γυναικός σου καὶ τῶν Τέκνων σου. Ὁ δὲ Εὐστάθιος λέγει πρὸς τὸν βασιλέα· Εγὼ τῷ Χριστῷ μου ἀνέπεμψα, καὶ ἀναπέμπω ἀπαύστως δεήσεις καὶ ἱκετηρίας, ὅτι ἐλέησέν μου τὴν ταπείνωσιν, καὶ ἀνεκαλέσατό με τῆς αἰχμαλωσίας, καὶ ἀπέδωκέν μοι τὴν Γυναῖκα μου καὶ τοὺς Υἱούς μου· ἕτερον γὰρ Θεὸν οὔτε οἶδα, οὔτε σέβομαι, εἰ μὴ τὸν Θεὸν τὸν ποιήσαντα ἑνὶ λώγῳ τὰ πάντα. Τότε κελεύει ὁ βασιλεὺς διαδεχθῆναι αὐτὸν ἀπὸ τῆς ἀρχῆς, καὶ ἐκέλευσεν ὡς παγανὸν παραστῆναι αὐτὸν ἅμα τῇ Γυναικὶ καὶ τοῖς Τέκνοις, καὶ οὕτως ἐποιεῖτο τὴν κατ᾽ αὐτῶν ἐξέτασιν. Θεασάμενος δὲ ὁ βασιλεὺς τὸ ἀμετάθετον αὐτοῦ τῆς εἰς Χριστὸν πίστεως, ἐκέλευσεν αὐτὸν καὶ τὴν Γυναῖκα αὐτοῦ καὶ τὰ Τέκνα εἰσαχθῆναι εἰς τὸ στάδιον, καὶ
ἀπολυθῆναι αὐτοῖς λέοντα. Προσδραμὼν δὲ αὐτοῖς ὁ λέων καὶ πλησίον στὰς τῶν Μακαρίων καὶ ἀοιδίμων, ὑποκλίνας τὴν κεφαλὴν καὶ τρόπῳ τινὶ προσκυνήσας αὐτοὶς ἀνεχώρησε, καὶ ὥρμησεν ἐξελθεῖν ἐκ τοῦ σταδίου. Τότε ὁ βασιλεὺς θεασάμενος τὸ παράδοξον θέαμα, ὅτι οὐχ ἥψατο αὐτῶν τὸ θήριον ἀπορηθεὶς, ἐκέλευσεν βοῦν χαλκοῦν ἐκκαῆναι, κἀκεῖ ἐμβληθῆναι τοὺς Ἁγίους. Συνήρχετο δὲ πᾶν τὸ πλῆθος τῶν πιστῶν, καὶ τῶν ἐλλήνων θεάσασθαι τοὺς Ἁγίους, ἐμβαλλομένους ἐν τῷ χαλκουργήματι. Προσαχθέντες δὲ τῷ μηχανήματι, παρεκάλεσαν οἱ Ἅγιοι τοὺς δημίους δοῦναι αὐτοῖς διορίαν εἰς τὸ προσεύξασθαι. Καὶ ἐκτείναντες τὰς χεῖρας εἰς τῆς οὐρανὸν προσηύξαντο, λέγοντες· Κύριε ὁ Θεὸς τῶν δυνάμεων, ὁ πᾶσιν ἀόρατος, ἡμῖν δὲ ὁρώμενος ὡς ἠβουλήθης, ἐπάκουσον ἡμῶν δεομένων σου. Ἰδοὺ γὰρ ἡ εὐχὴ ἡμῶν πεπλήρωται, δίοτι ἀπολαβόντες ἀλλήλους καὶ ἐνωθέντες κατηξιώθημεν τῆς μερίδος τῶν Ἁγίων σου τυχεῖν.
   [21] Ὡς δὲ τρεῖς παῖδες οἱ ἐν βαβυλῶνι διὰ πυρὸς δοκιμασθέντες, καὶ μὴ ἀρνησάμενοί σε, οὕτως καὶ ἡμεῖς τελειωθώμεν διὰ τοῦ πυρὸς τούτου. Καὶ προσδεχθείημεν τῷ πυρὶ τούτῳ ὁλοκαυτούμενοι. Δὸς Κύριε χάριν καὶ τοὶς λειψάνοις ἡμῶν … σχῇ μέρος ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν, καὶ γῆς εὐθηνίαν· κἂν ἐν τῇ θαλάσσῃ κἂν ἐν ποτάμῳ κινδυνεύοντες, ἐπικαλέσωνταί σε διὰ τοῦ ὀνόματος ἡμῶν, ῥυσθῶσιν ἐκ τῶν κινδύνων, τοὺς ἐν ἁμαρτίαις διὰ τῆς ταπεινώσεως ἡμῶν προσπίπτοντάς σοι συγχώρησιν χάρισαι τῶν ἀμαρτιῶν, καὶ πάντων τῶν μεμνημένων καὶ δοξαζόντων σε, παντὶ βοηθὸς καὶ εὐεργέτης γενοῦ. Δὸς δὲ Κύριε καὶ τὴν ἀπειλὴν τοῦ δεινοτάτου πυρὸς εἰς δρόσον μεταβλήθηναι, καὶ ἡμᾶς ἐν αὐτῷ τελειωθῆναι. Εὐδόκησον τὰ σώματα ἡμῶν, μὴ διαχωρισθήτωσαν, ἀλλ᾽ ὁμοθυμαδὸν αὐτὰ κατατεθῆναι εὐδόκησον. Καὶ ταῦτα εὐξαμένων αὐτῶν, φωνὴ αὐτοῖς ἦλθεν ἀπὸ τῶν οὐρανῶν, λέγουσα· Οὕτως ἔσται ὑμῖν καθὼς ἠτήσασθε καὶ περισσότερον τούτων γενήσεται ὑμῖν. Ὅτι ἀθληταὶ διὰ βίου ἐγένεσθε πολλοὺς καὶ μεγάλους ὑπομείναντες πειρασμοὺς καὶ μὴ ἡττηθέντες, δεῦτε ἐν εἰρήνῃ ἀποληψάμενοι τοὺς στεφάνους τῆς νίκης ἡμῶν, καὶ ἀντὶ τῆς προσκαίρου κακοπαθείας εἰς αἰῶνας αἰώνων ἀπολαύσαντες τῶν ἡτοιμασμένων ἀγαθῶν τοῖς Ἁγίοις. Καὶ ταῦτα ἀκούσαντες οἱ Μακάριοι προθύμως ἑαυτοὺς παρέδωκαν τῷ πυρὶ, καὶ ἐμβληθέντων αὐτῶν ἐν τῷ χαλκουργήματι, εὐθέως ἡ ἀπειλὴ τοῦ πυρὸς κατεστάλη. Καὶ δοξάσαντες τὴν ἄχραντον καὶ πανύμνητον Τριάδα, ἄσαντες ἀδὴν ἐπινίκιον ἀπέδωκαν ἐν εἰρήνῃ τὰς θεολόγους αὐτῶν ψυχάς· καὶ οὐχ ἥψατο αὐτῶν τὸ πῦρ μέχρι καὶ οὐδὲ τριχὸς. Καὶ μετὰ τρεῖς ἡμέρας παρεγένετο ὁ ἀσεβέστατος βασιλεὺς ἐπὶ τὸν τόπον, καὶ ἐκελεύσεν ἀνοιγῆναι τὸ χαλκούργημα, πρὸς τὸ θεάσασθαι, τὸ τί ἐγένοντο τὰ σώματα τῶν αὐτῶν, καὶ εὑρόντες ζῶα τὰ λείψανα τῶν Ἁγίων, ἐνόμισαν αὐτοὺς ζῆν, καὶ ἐξενέγκαντες ἀπέθεντο ἐν τῇ γῇ.
   [22] Θαῦμα δὲ ἔσχεν πάντας τοὺς περιεστῶτας, ὅτι οὔτε τριχὸς αὐτῶν κατεκυρίευσε τὸ πῦρ, ἀλλ᾽ ἦσαν τὰ σώματα αὐτῶν λάμποντα ὑπὲρ χιόνα. Καὶ φοβηθεὶς ὁ ἀνοσιώτατος βασιλεὺς ἀνεχώρησε. Τὰ δὲ πλήθη ἀνέκραξεν· Ἀληθῶς μέγας ἐστὶν ὁ Θεὸς τῶν Χριστιανῶν, εἷς μόνος ἀληθινὸς Ἰησοῦς Χριστὸς, καὶ οὐκ ἔστιν ἄλλος, ὅς ἐφύλαξε τοὺς Ἁγίους αὐτοῦ, καὶ οὔτε τριχὸς αὐτῶν κατεκυρίευσε τὸ πῦρ. Λάθρα δὲ οἱ Χριστιανοὶ κλέψαντες τὰ σώματα τῶν ἁγίων Μαρτύρων, κατέθεντο αὐτὰ ἐν ἐπισήμῳ τόπῳ, καὶ μετὰ τὸ παυθῆναι τὸν διωγμὸν, οἶκον εὐκτήριον οἰκοδομήσαντες κατέθεντο αὐτοὺς, ἐπιτελοῦντες τὴν μνήμην τῶν ἁγίων Μαρτύρων τῇ εἰκάδι τοῦ Σετεμβρίου μηνὸς. Αὕτη ἡ πολιτεία τῶν ἀγίων καὶ ἀοιδίμων Μαρτύρων, τοῦτο τὸ τέλος τῆς ἐνδόξου αὐτῶν ἀθλήσεως. Πάντες οὖν, οἱ καταξιούμενοι ἐπιτελεῖν τὴν μνήμην αὐτῶν, καὶ ἐπικαλεῖσθαι αὐτοὺς εἰς βοήθειαν, τυγχάνουσι τῶν ἐπηγγελμένων ἀγαθῶν τοὶς διακαίοις δια τῆς χάριτος τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ᾧ ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αιώνων. ἀμήν.